Hiện nay, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thể nhẹ cân là
14,1%, suy dinh dưỡng thấp còi là 24,6%. Suy dinh dưỡng do nhiều nguyên
nhân, trong đó có nguyên nhân từ những sai lầm trong nuôi dưỡng và chăm
sóc trẻ của các bậc cha mẹ đã làm ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất,
vận động và trí thông minh của trẻ.
Dưới đây là 5 sai lầm bà mẹ thường gặp khi nuôi con.
1. Không cho con bú sữa mẹ
Năm 2005, tỷ lệ nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ là 15,5%, hiện nay tỷ
lệ này ở mức 19,6% và Việt Nam đang nằm trong nhóm có tỷ lệ nuôi con
bằng sữa mẹ thấp. Theo kết quả nghiên cứu tại Kiến Thụy, Hải Phòng, tỷ
lệ bà mẹ cho con bú sau sinh 1 giờ đầu là 55,2% nhưng tỷ lệ bà mẹ cho
con bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu là 20,2%.
Sữa mẹ là nguồn thức ăn tự nhiên tốt nhất cho trẻ. Trong sữa mẹ có
đầy đủ các thành phần dinh dưỡng với tỷ lệ cân đối phù hợp với hệ tiêu
hóa và hấp thụ của trẻ. Sữa mẹ còn có kháng thể giúp trẻ tăng cường sức
đề kháng chống lại các bệnh nhiễm trùng.
Việc nuôi con bằng sữa mẹ sẽ giảm nguy cơ thiếu dinh dưỡng hoặc thừa
dinh dưỡng (suy dinh dưỡng), các bệnh mãn tính không lây khi trưởng
thành, đặc biệt là bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường...
Mặc dù sữa mẹ có nhiều lợi ích cho trẻ nhưng không phải bà mẹ nào
cũng biết và thực hiện. Các yếu tố ảnh hưởng đến nuôi con hoàn toàn bằng
sữa mẹ trong 6 tháng đầu thường là: Mẹ phải đi làm sớm, bà mẹ nghĩ rằng
sữa của mình không tốt bằng sữa công thức, chuộng sữa ngoại, muốn giữ
gìn vóc dáng... Ngoài ra, một số bà mẹ không biết cách cho trẻ bú đúng
cách và bảo vệ nguồn sữa của mình cho con.
2. Ăn bổ sung quá sớm hoặc quá muộn
Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới, thời điểm cho trẻ ăn bổ
sung (ăn sam, ăn dặm) là khi trẻ tròn 6 tháng tuổi (180 ngày).
Trẻ sau 6 tháng tuổi, nhu cầu tăng cao, sữa mẹ không đáp ứng đủ vì
vậy cần bổ sung thêm thức ăn cho trẻ. Hiện nay, vẫn còn bà mẹ quan niệm
rằng cho trẻ ăn bổ sung sớm, trẻ sẽ mau cứng cáp hơn và trẻ không bị
đói, vì vậy đã cho trẻ ăn bổ sung từ tháng thứ 4, 5 thậm chí không ít
trẻ còn được ăn bổ sung từ tháng thứ 3.
Điều đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc tận dụng nguồn sữa mẹ, trẻ dễ
bị rối loạn tiêu hóa dẫn đến suy dinh dưỡng. Đặc biệt một số bà mẹ ở
nông thôn, vùng sâu, vùng xa vẫn còn cho trẻ ăn cơm nhai, cơm mớm gây
mất vệ sinh, thậm chí còn là nguồn lây lan truyền bệnh cho trẻ.
Trẻ ăn bổ sung sớm sẽ làm tăng gánh nặng cho bộ máy tiêu hóa, trong
khi hệ tiêu hóa của trẻ còn non yếu làm ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa
và hấp thu, sức khỏe và sự phát triển của trẻ.
Thức ăn bổ sung thường tiêu hóa chậm, nên bé sẽ biếng ăn, không đủ
chất dinh dưỡng, bé sẽ chậm tăng cân và dễ bị suy dinh dưỡng. Một chế độ
ăn phù hợp với trẻ là chế độ ăn phải được thực hiện tuần tự từ các thức
ăn lỏng như sữa, chuyển sang bột loãng, bột đặc rồi cháo và cơm.
Ngược lại, khi cho trẻ ăn bổ sung muộn, sữa mẹ không đủ đáp ứng nhu
cầu thì trẻ cũng sẽ chậm tăng cân. Ngoài việc bú sữa mẹ, trẻ cần được ăn
thêm ít nhất là 1-2 bữa bột trong một ngày và số bữa ăn tùy theo độ
tuổi.
3. Bắt trẻ ăn kiêng khi ốm
Chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ trước, trong, sau khi bị ốm rất quan trọng
vì nó sẽ làm cho bệnh mau khỏi, mau phục hồi sức khỏe và tăng cường sức
đề kháng đối với bệnh tật. Khi trẻ bị ốm: Sốt, tiêu chảy... nhu cầu
năng lượng và các chất dinh dưỡng cần nhiều hơn bình thường.
Trong khi đó, một số bà mẹ lại có quan niệm sai lầm bắt trẻ phải ăn
kiêng khem như: Không cho trẻ bú, không cho trẻ ăn dầu hoặc mỡ, không
cho trẻ ăn chất đạm, không cho trẻ ăn rau xanh,chỉ cho ăn bột ngọt
(đường)... vì sợ trẻ đi ngoài nhiều hơn.
Trẻ bị sốt sẽ mất nước, nhưng không bù nước cho trẻ và uống nước
Oresol, bắt trẻ ăn kiêng... Sau khi khỏi bệnh, không cho trẻ ăn nhiều
hơn để trẻ mau chóng phục hồi sức khỏe. Chế độ ăn uống kiêng khem, bữa
ăn của trẻ mất cân đối không đủ chất, chính vì vậy trẻ dễ bị nguy cơ suy
dinh dưỡng.
4. Cho trẻ ăn quá nhiều chất bổ dưỡng
Nhu cầu chất đạm của trẻ từ 6 -11 tháng tuổi là 2-2,2 g/kg/ngày hay
từ 18-20 gam/ngày (tương ứng với 20-30g thịt/bữa). Nhu cầu dầu hoặc mỡ
từ 1-2 thìa cà phê/bữa và rau xanh 1-2 thìa cà phê/bữa. Công thức một
bữa bột cua cho trẻ 7-9 tháng tuổi gồm: Bột gạo tẻ 4 thìa cà phê, nước
lọc cua 1 bát con, mỡ ăn 1 thìa cà phê, rau xanh giã nhỏ 2 thìa cà phê.
Trong năm đầu, nhu cầu dinh dưỡng của trẻ rất cao cần thiết cho sự
phát triển, trong khi đó dạ dày của trẻ thì nhỏ, hệ tiêu hóa lại còn rất
yếu, nếu nuôi dưỡng không tốt rất dễ bị tiêu chảy, kéo theo suy dinh
dưỡng, còi xương.
Vì vậy, các bà mẹ phải hết sức chú ý vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm
trong khi lựa chọn thực phẩm, trong bảo quản/chế biến... đồng thời cho
trẻ ăn đúng nhu cầu cần thiết, tránh ăn quá nhiều chất bổ dưỡng.
Bữa ăn của trẻ phải đảm bảo đủ các chất dinh dưỡng thiết yếu: Nhóm
đường bột, nhóm cung cấp chất đạm, chất béo, vitamin và chất khoáng. Cho
ăn đủ nhu cầu, cân đối các chất dinh dưỡng giúp cho trẻ phát triển tốt,
ngược lại trẻ sẽ bị nguy cơ suy dinh dưỡng nhẹ cân và suy dinh dưỡng
thấp còi. Nếu khẩu phần ăn quá nhiều chất đạm, khiến hệ tiêu hóa non nớt
phải làm việc mệt mỏi, dễ rối loạn tiêu hóa, gây phân sống, tiêu
chảy...
Một sai lầm khác cũng hay gặp là một số bà mẹ vẫn cho rằng nước thịt,
nước hầm xương là đủ bổ, chỉ cho trẻ ăn nước không cho trẻ ăn cái...
trong khi các loại nước này hầu như không chứa đạm. Các thức ăn cung cấp
chất đạm vẫn còn được sử dụng đơn điệu.
Nhiều bà mẹ không cho con ăn cá, cua, tôm, trứng... sợ trẻ bị dị ứng
với thức ăn, sợ chất tanh... dễ gây chán ăn, đồng thời tạo thói quen ăn
uống thiên lệch, khó thay đổi về sau.
5. Nhỏ không được nuôi dưỡng/chăm sóc, lớn lên sẽ “nuôi dưỡng/chăm sóc bù”
Do tác động của lối sống hiện đại, các bậc cha mẹ thường không có
điều kiện chăm sóc con từ bé nên nghĩ rằng sau này con lớn lên có thể
chăm sóc “bù”. Đây là một quan điểm hết sức sai lầm.
Thực tế khoa học đã chứng minh suy dinh dưỡng trong giai đoạn phát
triển quan trọng của con người - trước và trong quá trình mang thai và
trong 2 năm đầu đời của trẻ đã lập trình cho mỗi cá nhân trong việc điều
tiết tăng trưởng và ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ. Do vậy, suy
dinh dưỡng đầu đời có thể dẫn đến những tổn thương không phục hồi được
đối với sự phát triển của não, hệ miễn dịch và tăng trưởng thể lực.
Trẻ có não kém phát triển những năm đầu đời sẽ có nguy cơ về các bệnh
của hệ thần kinh sau này: Học tập kém, bỏ học sớm hơn, kỹ năng làm việc
kém... Giai đoạn 1.000 ngày đầu đời chính là cửa sổ cơ hội để phòng
ngừa các bệnh mạn tính không lây có liên quan đến dinh dưỡng như: Thừa
cân béo phì, rối loạn chuyển hóa, các bệnh tim mạch, huyết áp, loãng
xương.
Vì vậy, việc chăm sóc nuôi dưỡng trẻ từ khi còn trong bào thai đến
khi trẻ được 2 tuổi là rất quan trọng, nó quyết định đến chiều cao, cân
nặng, bệnh tật và bộ não của trẻ khi trưởng thành. Nếu giai đoạn 1.000
ngày vàng không được chăm sóc nuôi dưỡng tốt thì dù chúng ta có nỗ lực
đến đâu cũng không thể bù đắp được vì hầu như mọi chuyện đã được “an
bài”.